ΜΙΑ ΣΚΙΑΓΡΑΦΗΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Από τότε που υπάρχουμε ως άνθρωποι , μεταφέρουμε εμπειρία και γνώση από γενιά σε γενιά, μέσω του προφορικού λόγου. Από τη «στιγμή» της γραφής (όποιου είδους γραφής) την έγραφαν κι όλας. Περνώντας η γνώση από την κοινότητα στην πρωτοκαθεδρία της επιστήμης, οι προσωπικές αφηγήσεις έχασαν την εγκυρότητά τους.Όμως, τα τελευταία 60 χρόνια περίπου, έγιναν σπουδαίες αλλαγές τόσο στις διαδικασίες των επιστημονικών μεθόδων όσο και στην κοινωνία, όπου εμφανίστηκαν δυναμικά νέες κοινωνικές ομάδες.

Σ΄ αυτό το κλίμα εμφανίστηκε η Προφορική Ιστορία που καταξιώνει πάλι τις μνήμες και το λόγο των ζωντανών «καθημερινών» ανθρώπων, με την καταγραφή των προσωπικών τους αφηγήσεων, που πολλές φορές ανατρέπουν ή αμφισβητούν ιστορίες τεκμηριωμένες με διαφορετικά υλικά. Καταξιώνεται σαν Ιστορία γραμμένη «από τα κάτω» και πιο δημοκρατική

Πως «γράφεται»

Η μαρτυρία του αφηγητή ηχογραφείται σε συνέντευξη, είναι δηλαδή το προσωπικό βίωμα όπως ανασύρεται μέσα από τη μνήμη και επανα-ορίζεται από το λόγο. Οι ερευνητές-ιστορικοί καταγράφουν συστηματικά , διατηρούν , αναλύουν και ερμηνεύουν με έγκυρο τρόπο τις αφηγήσεις των εμπειριών και των αναμνήσεων, δηλαδή την πρόσφατη και τωρινή κοινωνική πραγματικότητα. Μαζί με άλλες πηγές (φωτογραφίες, κ.λπ.) δημιουργούνται νέα αξιόπιστα τεκμήρια και αρχεία. Τα αρχεία αυτά πρέπει να είναι πάντα διαθέσιμα στην πόλη και σε κάθε μελλοντικό ερευνητή.

Γίνεται αντιληπτό πως η αφήγηση του αφηγητή-μάρτυρα καθορίζεται και από τους μηχανισμούς που διαμεσολαβούν τη μνήμη ( φόβο, ντροπή, αυτοδικαίωση κ.ά.), καθώς γεγονότα «ασήμαντα» στο παρελθόν ή μη ανακοινώσιμα ο αφηγητής τα κάνει αξιομνημόνευτα, μετασχηματίζοντας έτσι το ιδιωτικό του βίωμα σε δημόσιο.

Προφορική ιστορία και ο τόπος μας

Η ιστορία οποιασδήποτε πόλης είναι η ιστορία-ιστορίες των κατοίκων της. Στη Νέα Ιωνία δημιουργήθηκε πρόσφατα η πρώτη ομάδα Π.Ι. η ΟΠΙΝΙ (ομάδα Προφορικής Ιστορίας Ν. Ιωνίας) που στεγάζεται τώρα στο χώρο της Εργατικής Λέσχης. Κάνει τα πρώτα της βήματα, προσδιορίζοντας μια θεματογραφία που σχετίζεται με τη πόλη και όχι μόνο: πόλη προσφύγων μικρασιατών, της εθνικής αντίστασης, πόλη εγκαταλειμμένων εργοστασίων, επιχειρήσεων , πρώην βιομηχανικών εργατών, εμπόρων και εμποροϋπαλλήλων, μεταναστών, ανέργων, πόλη που στεγάζει τα γραφεία ενός ιστορικού κόμματος της εργατικής τάξης, πόλη μεγάλων ποιητών, συγγραφέων και καλλιτεχνών.... των επαναχρησιμοποιημένων βιομηχανικών χώρων...

Όλα αυτά αποτελούν θεματικές ερευνητών-ενδιαφερομένων, από τα παιδιά των σχολείων μέχρι τον πιο ηλικιωμένο της πόλης μας για να ξαναπούν την ιστορία της πόλης στους σημερινούς της κατοίκους και στις αυριανές γενιές. Με αφορμή την άποψη της Χάννα Άρεντ πως κάθε άνθρωπος που γεννιέται έχει τη δυνατότητα ν’ αρχίσει κάτι από την αρχή, δηλαδή να έχει η κάθε πράξη του πρωτοβουλία, θα πω ότι για να γεννηθούν νέες πρωτοβουλίες για την ευημερία των πολιτών μιας πόλης, η γνώση της ιστορίας τους γίνεται βασικό κίνητρο για την αλλαγή και τη δραστηριοποίηση αυτών των κατοίκων. Γ ι αυτό η καταγραφή των προσωπικών μαρτυριών θα πρέπει να έχει υποστήριξη και αγκάλιασμα από τη Δημοτική Αρχή και από κάθε κάτοικο. Η Προφορική Ιστορία , με πολύ ευχάριστο τρόπο μπορεί να ενεργοποιήσει και να φέρνει σε επαφή τους κατοίκους αυτής της πόλης.

Η σημερινή της συμβολή

Σε όλη τη χώρα μας αναπτύσσονται ομάδες που συμβάλλουν στη Προφορική Ιστορία. 

Αξίζει ν’ αναφερθεί το παράδειγμα της πόλης του Βόλου που αποκρυστάλλωσε τη συνεχή δουλειά της ομάδας του για το Μουσείο της Πόλης του Βόλου, όπου ομάδες κατοίκων και το Μουσείο του Βόλου είναι σε συνεχή συνδιαλλαγή. Για να γίνει αυτό , άνθρωποι απ’ όλες τις ηλικίες ήρθαν κοντά, συνομίλησαν, διαφώνησαν, κατάλαβαν, δημιούργησαν, αλλάζουν,αυτοπραγματώνονται.

Σε όλο και περισσότερες χώρες , αναπτύσσονται ομάδες ενδιαφερομένων από όλες τις ηλικίες, μπαίνοντας στη διαδικασία της καταγραφής όσων μαρτυρούν οι άνθρωποι που έζησαν σε γεγονότα και αφορούν όλους εμάς φανερά ή αόρατα. 

Αξίζει να δούμε το πρόσφατο παράδειγμα του «Groundswell», δραστήριου ψηφιακού τόπου, όπου επικοινωνούν εκατοντάδες άτομα και ομάδες της Προφορικής ιστορίας απ’ όλες τις Ηνωμένες Πολιτείες με όραμα και σκοπό την ανάπτυξη της δημιουργικότητας, της κοινωνικής δικαιοσύνης και της αλλαγής σ’ αυτή την κατεύθυνση.

Στη χώρα μας Η Ένωση Προφορικής Ιστορίας είναι ο επίσημος και νεοσύστατος φορέας.

Όποιος ενδιαφέρεται για την ομάδα της Ν. Ιωνίας μπορεί να επικοινωνήσει στην διεύθυνση:

http://ydragogeio.gr/omada-proforikis-istorias

Πηγές απ’ όπου αντλήσαμε τα στοιχεία όπου θα βρείτε πλούσια βιβλιογραφία και μπορείτε να ανατρέξετε:

1) ΕΝΩΣΗ ΠΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ : www.epi.uth.gr

2) ΟΜΙΛΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΑΣ: www.ahdr.info

3) ΙΣΤΟΧΩΡΟΣ ΕΡΕΥΝΩΝ: www.academia.edu (εργασία Κικής Σακκά)

4) www.oralhistoryforsocialchange.org

5) ΧΑΝΝΑ ΑΡΕΝΤ, «Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ»( VITA ACTIVA),εκδ.ΓΝΩΣΗ, ΑΘΗΝΑ 2008.

ΣΟΥΖΥ ΜΑΓΟΥΛΙΑΝΟΥ