ΦΑΚΕΛΟΣ: Ρέμα Ποδονίφτη (3ο μέρος)

του Κώστα Παπακώστα

Το ρέμα ως οδικός άξονας ταχείας κυκλοφορίας της Σεούλ

Γράφαμε (στο προηγούμενο 4ο φύλλο του Ποδονίφτη) για την ανάγκη νέων ριζοσπαστικών προσεγγίσεων σε ότι αφορά τη σχέση της πόλης μας, της Νέας Ιωνίας, με το ρέμα¹ του Ποδονίφτη. Aυτή τη μεγάλη, εγκιβωτισμένη και θαμμένη πλέον υδάτινη γραμμή που τη σκίζει στα δύο. Και για την επιβεβλημένη επανάκτηση (και με ουσιώδη εμπλουτισμό θα συμπληρώναμε) της χαμένης βιωματικότητας μαζί του.   Τι σημαίνει αυτό;

Το ρέμα μετά την ανάδυσή του με την αστική ανάπλαση

Σημαίνει την απαρχή μιας καμπάνιας πληροφόρησης και ενημέρωσης των πολιτών, συλλογικοτήτων, φορέων και δημοτικών πραγματικοτήτων της περιοχής, που να στοχεύει στην ευαισθητοποίηση και την ενεργοποίηση τους, για τη διαμόρφωση ενός κοινωνικού ρεύματος απαίτησης για την επανεμφάνιση του ρέματος στον ιστό της πόλης μας. Tο ξεθάψιμό του δηλαδή και την ανάδυσή του (stream daylighting είναι ο όρος που συνήθως χρησιμοποιείται διεθνώς) στο σύγχρονο ασφυκτικό αστικό τοπίο της Νέας Ιωνίας, ως ένα ανεκτίμητο και μοναδικό φυσιογνωμικό στοιχείο της, ως ένας επανακάμπτων (σταδιακά) φυσικός πόρος με πολυεπίπεδες και πολλαπλασιαστικές θετικές επιδράσεις στη πόλη και τους πολίτες.

Ποιες είναι αυτές και σε τι θα συμβάλλουν; Ας το επιχειρήσουμε να τις απαριθμήσουμε.

 1. Με το ξεθάψιμο και την ανάδυση του ρέματος επανεντάσσουμε τη φύση μέσα στον αστικό ιστό της πόλης μας και παράγουμε τον ποιοτικότερο παράγοντα για την αισθητική αναβάθμισής της. Ο Ποδονίφτης, ως φυσικός αγωγός πλέον, καθίσταται το ενοποιητικό στοιχείο των ελεύθερων χώρων της πόλης, βοηθώντας  ταυτόχρονα στη δικτύωση και στη βελτιστοποίηση της επικοινωνίας του πολεοδομικού της ιστού. Επί πλέον, συμβάλλουμε στην επανασυγκρότηση του φυσικού δικτύου της υδάτινης διαδρομής του, αφού το ρέμα ενοποιείται με το ελεύθερο τμήμα του κατάντη στη Νέα Φιλαδέλφεια και εν μέρει (με ασυνέχεια) ανάντη στη Φιλοθέη. Ο ρεμάτιος και ο παραρεμάτιος χώρος, από χώρος ταχείας διέλευσης οχημάτων που είναι σήμερα λόγω των οδικών αξόνων μεγάλης κυκλοφορίας (Εθνικής Αντιστάσεως και Λ. Ηρακλείου) οι οποίοι έχουν κατασκευαστεί πάνω του, από αστικό ρήγμα συνεπώς, θα καταστεί χώρος ποικιλότροπης συνάντησης των πολιτών  (για απόλαυση, άσκηση, ψυχαγωγία και γιατί όχι και για εμπορική δραστηριότητα). Θα καταστεί, δηλαδή, χώρος μείζονος κοινωνικής σημασίας. Θα είναι επίσης και χώρος μεγάλης περιβαλλοντικής σπουδαιότητας, αφού  στις όχθες και στην κοίτη του θα αναπτυχθεί ένα γραμμικό δικτύωμα συνδεδεμένων τόπων με χλωρίδα και πανίδα αυξημένης βιοποικιλότητας.

2.Ξεθάβοντας και επαναφέροντας το ρέμα, κατά κάποιο τρόπο στην πρότερη φυσική του λειτουργία, θα ενισχυθεί η φυσική ροή του αέρα στη περιοχή, συμβάλλοντας στη βελτίωση του μικροκλίματος στην  αστική ζώνη επιρροής του και στη μείωση του φαινομένου της αστικής θερμικής νησίδας. Η παραρεμάτια βλάστηση  και οι φυτεύσεις θα μειώνουν την παγερότητα του εδάφους της περιοχής το χειμώνα, ενώ η απορρόφηση του εξατμιζόμενου νερού το καλοκαίρι θα ψύχει το περιβάλλον. Παράλληλα, θα μειωθεί ο θόρυβος στις παραρεμάτιες αστικές περιοχές. Αυτό συνεπάγεται την ορατή βελτίωση της ποιότητας της ζωής των πολιτών στη ζώνη αυτή, ιδιαίτερα κατά τους θερινούς μήνες.

3. Θα ενισχυθεί η αντιπλημμυρική θωράκιση της πόλης μας, αφού θα παραμένει ανεμπόδιστη η φυσική ροή των ομβρίων υδάτων σε αποδέκτη μεγαλύτερης διατομής από τον σημερινό κλειστό αγωγό. Συνάμα, θα τροφοδοτείται και ο υπόγειος υδροφορέας αφού το νερό θα ρέει μέσα σε κοίτη χωρίς σκληρές επιφάνειες. Αυτό έχει μεγάλη σημασία για το λειτουργικό αναπροσανατολισμό της πόλης, αφού εγκαταλείπεται η αντίληψη ότι τα όμβρια είναι αστική ενόχληση και θα πρέπει να απομακρύνονται με μεγάλη ταχύτητα από αυτή, αλλά αντιθέτως είναι αστικός πόρος και θα πρέπει να είναι επιφανειακή η διαχείρισή τους. Υπάρχουν παραδείγματα ξεθαψίματος και ανάδυσης ρεμάτων;

Στην Ελλάδα υπάρχουν  κάποια παραδείγματα αποκατάστασης ρεμάτων, δηλαδή επαναφοράς τους σε σχετικά ανάλογες συνθήκες με την πρότερη ύπαρξη τους, σε περιπτώσεις υποβάθμισης εξ αιτίας ανθρωπογενών πιέσεων. Ή επίσης κάποια παραδείγματα επαναφοράς ρεμάτων, δηλαδή επιστροφής του οικοσυστήματος στις συνθήκες που επικρατούσαν πριν διαταραχθεί. Ως τέτοια παραδείγματα θα μπορούσαν να αναφερθούν ο Ληθαίος ποταμός στη πόλη των Τρικάλων και ο Έρκυνας ποταμός στη πόλη της Λειβαδιάς.

Αποκάλυψη ρεμάτων (stream daylighting) και ποταμών, δηλαδή ανάδυση στην επιφάνεια καλυμμένων και διευθετημένων ως υπόγειων αγωγών ρεμάτων και ποταμών, έχουμε πληθώρα μόνο στο εξωτερικό.

Να αναφέρουμε δύο πάρα πολύ διαφωτιστικά παραδείγματα.

Το πρώτο αφορά την αποκάλυψη και επαναφορά ενός μεγάλου ρέματος στη Σεούλ, την πρωτεύουσα της Νότιας Κορέας, που έχει τύχει της μεγαλύτερης προβολής διεθνώς και προσιδιάζει πολύ με την περιπέτεια του Ποδονίφτη. Η ραγδαία αστικοποίηση της πόλης το μετέτρεψε σε αγωγό λυμάτων, με αποτέλεσμα το ρέμα να τσιμενταριστεί και τη δεκαετία του 70 να κατασκευαστεί πάνω του ένας υπερυψωμένος άξονας ταχείας κυκλοφορίας. Στα πλαίσια μιας επιχείρησης αστικής ανάπλασης εξαιρετικά φιλόδοξης, που στέφθηκε με απόλυτη επιτυχία, το ρέμα ξεκίνησε να αποκαλύπτεται και να έρχεται στο φως στο μέσον της προηγούμενης δεκαετίας.  Κατά μήκος του δημιουργήθηκε ένας γραμμικός παρόχθιος χώρος αστικού πρασίνου πολλών χιλιομέτρων, με ειδικές σημειακές παρεμβάσεις ανάδειξης στοιχείων πολιτιστικού και ιστορικού ενδιαφέροντος. Περιορίστηκε δραστικά ή και απαγορεύτηκε η κυκλοφορία των οχημάτων στη περιοχή, βελτιώθηκε η αντιπλημμυρική θωράκιση αλλά και το μικροκλίμα στη ζώνη επιρροής του έργου, ενώ η αξία των παρακείμενων ακινήτων εκτοξεύθηκε και η τοπική οικονομία απογειώθηκε.  

Ένα δεύτερο παράδειγμα μας έρχεται από τη Δανία. Μέχρι το 2000, τουλάχιστον 33 ρέματα είχαν αποκαλυφθεί και αναδυθεί σε αυτή τη χώρα, με πιο χαρακτηριστική περίπτωση την επαναφορά του ποταμού Aarhus στην ομώνυμη πόλη. Το ποτάμι είχε επικαλυφθεί και είχε μετατραπεί σε οδικό άξονα τη δεκαετία του 30, για να διευκολυνθεί η προσπελασιμότητα στο λιμάνι, χάνοντας όμως ένα από τα σημαντικότερα τοπιόσημά της η πόλη. Στα τέλη της δεκαετίας του 90 ξεκίνησε σταδιακά η αποκάλυψη και η ανάδυση του ποταμού που συνεχίζεται μέχρι σήμερα, στα πλαίσια μιας στρατηγικού χαρακτήρα πολεοδομικής και χωροταξικής αναμόρφωσης της πόλης. Διαμορφώθηκαν οι όχθες του ως ελεύθεροι χώροι με άρτια προσέγγιση  στο επίπεδο της αισθητικής, στις οποίες αναπτύσσονται από τους πολίτες δραστηριότητες αναψυχής όπως και δραστηριότητες κοινωνικού και εμπορικού χαρακτήρα.

Στο επόμενο φύλλο της εφημερίδας θα καταπιαστούμε με κάποιες ιδέες για το πως θα μπορούσε να αποκαλυφθεί και να αναδυθεί ο Ποδονίφτης στη πόλη μας, τη Νέα Ιωνία.

1. Παρ’ ότι έχει επικρατήσει να αναφέρεται ως ρέμα, είναι κανονικός ποταμός, παραπόταμος του Κηφισού ποταμού, με συνεχόμενη ροή, παρά τις εποχιακές διακυμάνσεις.