Το καταλανικό ζήτημα μένει ανοιχτό

Του Κώστα Ράπτη

Μπορεί οι τακτικοί χειρισμοί να έχουν φθάσει προ πολλού στα όριά τους. Μπορεί η καταλανική κρίση να έχει εξελιχθεί σε άσκηση διγλωσσίας εκατέρωθεν, καθώς η μεν ηγεσία των αποσχιστών εμφανώς πανικοβάλλεται από την δυναμική που η ίδια έχει δρομολογήσει, η δε Μαδρίτη εμφανίζεται να επενδύει ως εκτελεστική εξουσία σε μιαν «επανεκκίνηση» μέσω των πρόωρων περιφερειακών εκλογών που διοργανώνει στις 21 Δεκεμβρίου, αλλά την ίδια ώρα ως «ανεξάρτητη δικαιοσύνη»  να οδηγεί τους ηγέτες του καταλανισμού στις φυλακές. 

Παρ’ όλα αυτά το «καταλανικό ζήτημα» έχει οδηγηθεί σε ένα σημείο που δεν μπορεί εύκολα να «κλείσει». 

Σχολιάζοντας μέσω Twitter τη θερμή υποδοχή που βρήκε, από τους γερουσιαστές της συμπολίτευσης, η ομιλία του Ισπανού πρωθυπουργού Μαριάνο Ραχόι στη συνεδρίαση με αντικείμενο την ενεργοποίηση του άρθρου 155 του ισπανικού Συντάγματος, η αριστερή δήμαρχος Βαρκελώνης Άντα Κολάου, η οποία αντιτίθεται στην απόσχιση της Καταλονίας, σημείωσε: «Γιατί χειροκροτείς με τόσο ενθουσιασμό, Λαϊκό Κόμμα; Για την αναστολή της καταλανικής αυτονομίας; Για την ανικανότητά σου να προτείνεις λύσεις; Για την αποτυχία σου στην Καταλονία;»

Πράγματι, για την ισπανική δεξιά η ενεργοποίηση του άρθρου 155 αποδεικνύεται ότι δεν είναι ένα ατύχημα που θα μπορούσε να αποφευχθεί, αλλά μια ευκαιρία που θα πρέπει να αξιοποιηθεί, ώστε να προκύψει η περισσότερο συγκεντρωτική Ισπανία των ονείρων της. Ο λόγος γίνεται πάντα για μία πρότερη κανονικότητα που θα αποκατασταθεί, όμως στην πραγματικότητα η χώρα περνά (με έναν αυτοσχεδιαστικό αυταρχισμό) σε καταστάσεις που δεν έχουν χαρτογραφηθεί και δεν έχουν βιωθεί ποτέ πριν στην μεταπολιτευτική της ιστορία.

Δεν θα πρέπει ποτέ να ξεχνούμε τίνος ήταν το «πρώτο λάκτισμα» σε αυτή την κρίση. Από την εποχή κιόλας που το Λαϊκό Κόμμα προσέφευγε κατά του καταστατικού χάρτη της καταλανικής αυτονομίας που είχε συμφωνηθεί με την κυβέρνηση Θαπατέρο το 2006,μέχρι και τους διαπραγματευτικούς ελιγμούς των τελευταίων 24ωρων, ζητούμενο δεν ήταν η ανάληψη πολιτικών πρωτοβουλιών αποτροπής της κρίσης (όπως αυτές των οποίων την έλλειψη διεκτραγωδεί η Κολάου), αλλά η προβολή μιας «σιδηράς πυγμής» που εικονογραφούσε η ίδια την επιδιωκόμενη «αλλαγή σελίδας» στα ισπανικά πολιτικά ήθη.

Διευκολύνεται η στάση αυτή από την ορθή εκτίμηση του συσχετισμού, καθώς η πλευρά των καταλανιστών δεν διέθετε ούτε αδιαμφισβήτητη πλειοψηφία στον πληθυσμό ούτε σχέδιο για την «επόμενη μέρα», πόσο μάλλον τις αντοχές να αντιμετωπίσει τους προβλεπόμενους οικονομικούς και διεθνοπολιτικούς  κλυδωνισμούς. 

Χαρακτηριστικά είναι τα όσα ανέφερε σε συνέντευξή του μετά την κοινοβουλευτική ανακήρυξη της ανεξαρτησίας ο αντιπρόεδρος της καταλανικής κυβέρνησης (και ηγέτης της Ρεπουμπλικανικής Αριστεράς) Οριόλ Ζουνκέρας. «Η Καταλανική Δημοκρατία», είπε, «δεν γεννήθηκε με τη δύναμη που θα θέλαμε, αλλά πάντως με τη νομιμοποίηση της κάλπης» και πλέον «δεν μπορούμε παρά να προχωρήσουμε μπροστά» , διότι «είδαμε ότι η υπόθεση που υπερασπιζόμαστε δεν αφορά τόσο σημαίες, όσο τα κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα όλων». Ο Ζουνκέρας στάθηκε ιδιαίτερα στο γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια η Μαδρίτη μπλόκαρε την κοινωνική νομοθεσία που υιοθετούσε η Καταλονία και είχε δρομολογήσει μια πορεία διαμόρφωσης ενός περισσότερο συγκεντρωτικού κράτους, χωρίς να καταβάλει καμία προσπάθεια να «κερδίσει» τους Καταλανούς.

Βέβαια αυτές οι ελλείψεις αποδεικνύουν ότι το πραγματικό παιχνίδι (έστω και αν ενδιάμεσα «ξέφυγε») αφορούσε πάντοτε, ακόμη και από την πλευρά των αυτονομιστών, μιαν άλλη θεσμική και πολιτική ρύθμιση εντός της Ισπανίας. Αντιστοίχως, η ερμηνεία της στάσης της κυβέρνησης Ραχόι δεν εξαντλείται στην πάταξη των «καταλανιστών», αλλά αφορά μια συνολική μετατόπιση του μέτρου της «κανονικότητας» για όλη τη χώρα και όλες τις περιστάσεις. Άλλωστε, και στη γειτονική Γαλλία οι προβλέψεις της κατάστασης έκτακτης ανάγκης, που κηρύχθηκε το 2015, μόλις ενσωματώθηκαν στην τρέχουσα νομοθεσία.

Η κυβέρνηση της Μαδρίτης μέτρησε ως «ελλιποβαρείς» τους πολιτικούς αντιπάλους της στη Βαρκελώνη και κινήθηκε ανάλογα. Τίποτε όμως δεν προδικάζει ότι θα μπορέσει να κατασταλεί με ευκολία ένα κίνημα απόσχισης, το οποίο τα τελευταία πέντε χρόνια έχει βρει την ενεργητική υποστήριξη (με διαδηλώσεις, απεργίες, συμμετοχή στο δημοψήφισμα ή σε κινήσεις βάσης) ενός τμήματος του πληθυσμού πολύ μεγάλου για αγνοηθεί, έστω και αν δεν αντιστοιχεί στην άνετη πλειοψηφία που διευκόλυνε την ανεξαρτητοποίηση.

Η πεποίθηση ότι μπορεί να επιβληθεί μόνο με αστυνομικά και στρατιωτικά μέσα το όραμα της μονοεθνικής βασιλευόμενης Ισπανίας του Λαϊκού Κόμματος είναι συνταγή εμβάθυνσης και όχι ξεπεράσματος της κρίσης. 

Άλλωστε, όποια και αν είναι η άμεση έκβαση της συγκεκριμένης αντιπαράθεσης, οι χειρισμοί της κυβέρνησης Ραχόι έχουν μετατρέψει το αίτημα της απόσχισης σε ένα ερώτημα δημοκρατίας, που έχει απονομιμοποιήσει την κεντρική εξουσία στα μάτια της σαφούς πλειοψηφίας του καταλανικού λαού.

Ως εκ τούτου το πρόβλημα «ανακυκλώνεται», καθώς το σχέδιο της Μαδρίτης να διαρρήξει την ενότητα της κεντροδεξιάς (PDeCAT), της κεντροαριστερής (ERC) και της ακροαριστερής (CUP) συνιστώσας του πολιτικού μπλοκ των αποσχιστών δεν πετυχαίνει – ιδίως όσο η έξωθεν καταστολή παραμερίζει τις εσωτερικές διαφωνίες.